WRR pleit voor structurele aanpassingen binnen ons geldstelsel
Giraal geld is steeds belangrijker geworden in onze samenleving, de publieke betaal- en spaaropties zijn verdwenen en het bankwezen is geconcentreerder en uniformer geworden. Hierdoor is het evenwicht in het geldstelsel verstoord geraakt. Er zijn te weinig remmen op geldschepping en kredietverlening, met een ongewenst hoog schuldniveau als gevolg. Ook is het publieke karakter van het bankwezen nu onvoldoende verankerd. De WRR pleit daarom voor structurele aanpassingen binnen ons huidige geldstelsel. Een van de aanbevelingen is het mogelijk maken van een bank die zich enkel met betalen en sparen bezighoudt.
Bij geld denken we al snel aan bankbiljetten en munten, maar ongeveer 93 procent van ons geld bestaat tegenwoordig uit giraal geld. Giraal geld is feitelijk een schuld van de bank aan de rekeninghouder. Nieuw giraal geld wordt gecreëerd wanneer een bank een lening verstrekt. Op dat moment krijgt de kredietnemer geld op zijn rekening en heeft de kredietnemer een schuld aan de bank. Banken kunnen niet onbeperkt geld scheppen, maar er bestaan geen harde begrenzingen.
In verschillende landen – waaronder Nederland – wordt gepleit voor een alternatief systeem van geldschepping, waarbij alleen de centrale bank geld kan creëren en banken eerst geld moeten ophalen voordat zij een lening kunnen verstrekken. De minister van Financiën heeft de WRR gevraagd onderzoek te doen naar de werking van het geldstelsel en de voor- en nadelen van mogelijke alternatieve systemen van geldschepping. De minister gaf daarmee gevolg aan de motie Omtzigt / Merkies, die werd aangenomen in het Tweede Kamerdebat over het burgerinitiatief 'Ons Geld'. In het rapport dat vandaag aan de minister van Financiën wordt aangeboden, presenteert de WRR de resultaten van zijn onderzoek.
Door de dominantie van giraal geld, het verdwijnen van (de voorlopers van) de Postbank en de concentratie in het bankwezen, zijn we de afgelopen decennia voor het betalingsverkeer en het afsluiten van leningen steeds afhankelijker geworden van een beperkt aantal grote banken. Door deze veranderde context en financiële liberalisering werken remmen op krediet en geldschepping minder goed dan voorheen. De WRR signaleert twee kernproblemen. Het eerste probleem is de grote omvang van de Nederlandse private schulden en de volatiliteit van kredietverlening. Dit leidt tot ongewenste instabiliteit en onevenwichtige economische groei. Ten tweede bestaat er een onbalans tussen publieke en private belangen. Opmerkelijk is dat terwijl een steeds groter deel van het bankwezen in de afgelopen vijftig jaar is gaan opereren als puur commerciële instellingen, het bankwezen – ongemerkt – een steeds grotere publieke rol is gaan vervullen. Dit is onvoldoende onderkend in beleid en door banken zelf. De WRR pleit daarom voor een aantal belangrijke hervormingen.
- Zorg voor meer diversiteit in de financiële sector. Bied een publiek verankerd alternatief aan voor betalen en sparen, zoals een betaalbank. Zorg dat het minder aantrekkelijk wordt om een systeembank te zijn en ondersteun uitdagers.
- Tem de overmatige schuldengroei. Hiervoor is een breed pakket aan maatregelen nodig, in het bijzonder een gelijke fiscale behandeling van schuld en eigen vermogen bij huishoudens en bedrijven, het versterken van macroprudentieel beleid en meer aandacht voor schuldengroei op andere beleidsterreinen, zoals monetair beleid en sociaal-economisch beleid.
- Wees beter voorbereid op de volgende crisis. Tijdens een volgende crisis zullen wederom vergaande maatregelen ter tafel komen. Het is belangrijk om van tevoren nagedacht te hebben over de voor- en nadelen van verschillende, mogelijk onconventionele, beleidsopties.
- Veranker de publieke dimensie in de interne organisatie van banken. Dit kan bijvoorbeeld door het instellen van een maatschappelijke adviesraad. Ook dient meer diversiteit in organisatiemodellen en rechtsvormen te worden gestimuleerd.
Noot voor de redactie
Voor meer informatie over de publicatie of een interview met een van de auteurs kunt u terecht bij M.C. van Leijenhorst / WRR 06-26298379 of leijenhorst@wrr.nl). Geld en schuld: De publieke rol van banken, WRR-Rapport nr. 100 is op 17 januari 2019 om 16.00 uur in de Rolzaal te Den Haag aangeboden aan minister Hoekstra van Financiën door prof. dr. Casper de Vries en dr. Josta de Hoog van de WRR. De publicatie (ISBN 978-908099-70-4) is beschikbaar via de website van de WRR (www.wrr.nl) en op te vragen via info@wrr.nl.
Over de WRR
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is een onafhankelijk adviesorgaan dat de regering gevraagd en ongevraagd advies geeft over vraagstukken die van groot belang zijn voor de samenleving. De adviezen van de WRR zijn sector- en departement overstijgend en multidisciplinair. Ze gaan over de richting van het overheidsbeleid voor de langere termijn.