De wijze waarop geld gecreëerd wordt is een belangrijk, maar soms ook onzichtbaar en moeilijk te doorgronden onderdeel van onze economie en samenleving. De WRR onderzocht verschillende aspecten van geldschepping en mogelijke alternatieven en verbeteringen.
Het rapport
Op 17 januari 2019 presenteerde de WRR het rapport Geld en schuld: de publieke rol van banken aan de minister van Financiën. In ons geldstelsel creëren banken giraal geld wanneer zij leningen verstrekken. Deze wijze van geldschepping is niet nieuw. Wel nieuw is de context waarbinnen geldschepping plaatsvindt, deze is de laatste decennia langzaam maar ingrijpend veranderd. De steeds belangrijkere rol van giraal geld, het verdwijnen van een publieke betaal- en spaaroptie en de concentratie en toegenomen uniformiteit in het bankwezen hebben geleid tot een situatie waarin geld en schuld gemakkelijker uit de hand kunnen lopen. Ook heeft het geleid tot een onbalans tussen publieke en private belangen.
De WRR beveelt daarom aan om te zorgen voor meer diversiteit in het stelsel, meer werk te maken van het temmen van de schuldengroei, beter voorbereid te zijn op de volgende crisis en te zorgen voor een stevigere verankering van de publieke dimensie van het bankwezen.
Wat is geldschepping?
In deze animatie wordt uitgelegd wat geldschepping is.
Geld...
we gebruiken het allemaal.
Bijvoorbeeld als je een betaling doet in de winkel...
of een bedrag naar een spaarrekening overmaakt.
Heel vaak komt er geen munt of biljet aan te pas.
En dat klopt wel, want van al het geld in Nederland
is meer dan 90 procent ‘giraal’.
Dat wil zeggen: het bestaat niet in fysieke vorm,
maar alleen in de administratie van een bank
Als we het hebben over geldschepping,
oftewel het creëren van geld...
bedoelen we dan ook niet in de eerste plaats
het maken van munten of biljetten...
maar het creëren van giraal geld.
Dit giraal geld wordt vooral
door commerciële banken gecreëerd.
Dat doen ze op het moment dat ze leningen verstrekken.
Stel je wilt een huis kopen
en je gaat naar de bank om een hypotheek af te sluiten.
Om de lening te verstrekken hoeft de bank
het geld niet eerst ergens anders op te halen.
De bank kan tegelijkertijd de lening verstrekken...
en geld bijschrijven op de rekening van de lener,
door een aanpassing in hun boekhouding.
Om dit te begrijpen,
kijken we even naar de balans van een bank.
De balans is waar ‘de magie’ van geldschepping plaatsvindt.
Op de balans van een bank
staan bezittingen en verplichtingen.
De belangrijkste bezittingen van een bank bestaan uit
verstrekte leningen die moeten worden afbetaald met rente.
De overige bezittingen bestaan bijvoorbeeld uit
staatsobligaties en financiële derivaten
En de centralebankreserves.
De centralebankreserves staan op de rekeningen
die een bank aanhoudt bij de centrale bank.
Hiermee kunnen banken elkaar betalen.
De manier waarop de bezittingen gefinancierd zijn,
heten de verplichtingen.
De verplichtingen bestaan uit onze betaaltegoeden.
Wij kunnen hier direct mee betalen
of het opnemen als contant geld.
Betaaltegoeden zijn eigenlijk schulden
van de bank aan ons, de rekeninghouders.
Uit spaartegoeden.
Uit overige schulden...
...bijvoorbeeld aan de centrale bank.
En uit het eigen vermogen, het geld dat de eigenaren
van de bank erin hebben zitten.
Terug naar die hypotheek.
Jij kan de lening van de bank direct
inzetten om je huis te kopen.
Bij de bank verandert de balans.
Bij de bezittingen komt de hypotheeklening.
Deze lening moet met rente worden afbetaald.
Aan de verplichtingen kant komt er een betaaltegoed
bij voor hetzelfde bedrag als de lening.
De balans van de bank is daarmee langer geworden.
Kunnen banken dus onbeperkt geld scheppen?
Het antwoord is: nee.
Er zijn een aantal zaken die geldcreatie remmen.
Allereerst het gedrag van consumenten en ondernemers.
Zonder aanvraag geen lening.
Ook maakt het uit wat zij met het
nieuw gecreëerde geld doen.
Wanneer iemand een lening afbetaalt,
daalt de geldhoeveelheid weer.
Ten tweede brengt geldschepping risico’s
met zich mee voor de bank.
Zo bestaat er de kans dat leningen niet worden afbetaald.
Verliezen gaan ten koste van het eigen vermogen.
Bij te grote verliezen kan de bank failliet gaan.
De bank zal dus niet onbeperkt leningen willen verstrekken.
Ook kunnen consumenten hun banktegoeden
overmaken naar andere banken.
Dan moet de bank centralebankreserves
overmaken naar de andere bank.
Hiervoor heeft een bank wel voldoende
centralebankreserves nodig.
Ook dat vormt een risico voor de bank.
De derde rem is het monetaire beleid.
De centrale bank bepaalt de rente op de tegoeden
en leningen aan commerciële banken.
Via een lange weg beïnvloedt dit ook rentes
op spaartegoeden en bankleningen.
Dat beïnvloedt weer de vraag naar leningen.
Geldschepping wordt dus niet centraal geregeld.
Het creëren van nieuw geld gebeurt door banken bij
het verstrekken van leningen.
Zij staan centraal...
...maar zij doen dat niet alleen.
De centrale bank, de overheid, consumenten
en bedrijven spelen allemaal een rol.
Wil je meer weten over hoe geldschepping werkt?
Lees dan het WRR-rapport 'Geld en Schuld'.
