Toekomstbestendig coronabeleid vraagt om actie via doordenken scenario’s
Ondanks dat de volle terrassen anders doen vermoeden, is het coronavirus niet weg. Of dit betekent dat de pandemie ons in de komende periode weer in zijn greep krijgt, weten we niet. We weten wel zeker dat we met het virus moeten leren leven. Daarmee staan regering, parlement en samenleving voor een onzekere, complexe en langdurige opgave. Met het doordenken van verschillende scenario's voor het verloop van de COVID-19-pandemie, biedt een groot aantal adviescolleges hier gezamenlijk handreikingen voor. Voor de aanpak van deze opgave draagt de regering regieverantwoordelijkheid. Twee aandachtspunten zijn essentieel: 1. benut de goede tijden om de slechte tijden te doordenken en 2. zorg voor een brede maatschappelijke afweging van maatregelen en ontwijk de ingewikkelde keuzes daarbij niet.
We zullen met de aanwezigheid van het coronavirus moeten leren leven. Maar we weten niet hoe het virus zich zal ontwikkelen. Het is daarom belangrijk dat overheid en samenleving voorbereid zijn op verschillende toekomstscenario’s voor het verloop van de pandemie. In de gezamenlijke rapportage 'Coronascenario's doordacht; handreiking voor noodzakelijke keuzes' doordenken verschillende adviescolleges vijf scenario's: (1) Verkoudheid (2) Griep+ (3) Externe dreiging (4) Continue strijd en (5) Worst case.
Om Nederland te helpen goed voorbereid te zijn, zijn deze scenario's verder uitgewerkt voor verschillende maatschappelijke domeinen en beleidsvragen. Dat levert een breed overzicht op voor domeinen als economie, openbaar bestuur, zorg, onderwijs, cultuur, sport, wetgeving en internationale samenwerking. Ook zijn de scenario’s doordacht op implicaties voor wetenschap en technologie, gedrag en communicatie, mensenrechten. En voor kwetsbare groepen in de samenleving, waaronder mensen die medisch kwetsbaar zijn en mensen in gesloten jeugdzorg en gevangenissen. In de uitwerking van de scenario’s doen de organisaties verschillende domein-specifieke aanbevelingen en trekken ze een aantal overkoepelende lessen. Daarnaast volgen uit de studie twee aandachtspunten voor toekomstbestendig coronabeleid.
Benut goede tijden om slechte tijden te doordenken
Nu het aantal coronabesmettingen relatief laag is en andere crises aandacht vragen, bestaat het risico dat er minder aandacht is voor corona. Maar juist in tijden van relatieve kalmte, moet worden geïnvesteerd in de voorbereiding op een onzekere toekomst. Daarbij zijn in ieder geval twee elementen belangrijk:
- Investeer in wendbaarheid. Ervan uitgaande dat het virus ook in de toekomst de samenleving blijft beïnvloeden, is het noodzakelijk dat men in verschillende domeinen snel en soepel kan schakelen. Wendbaarheid in de toekomst vraagt om investeringen in het heden, zoals een robuuste digitale infrastructuur en in voldoende mogelijkheden voor om- en bijscholing.
- Ontwikkel juridische en bestuurlijke kaders die geschikt zijn voor verschillende mogelijke ontwikkelingen van de pandemie. Dit zodat ook tijdens momenten waarop de pandemie zich weer ontwikkelt tot een crisis, besluitvorming plaatsvindt binnen bestaande democratische en rechtsstatelijke structuren. Ontwerp 'een gereedschapskist' met wettelijk verankerde maatregelen en bestuurlijke structuren die voor de verschillende scenario’s toereikend zijn. Wel moet er op deze gereedschapskist een goed slot zitten, dat alleen volgens vooraf vastgestelde procedures met democratisch-rechtsstatelijke waarborgen mag worden geopend.
Zorg voor een brede maatschappelijke afweging van maatregelen en ontwijk de ingewikkelde keuzes daarbij niet
Het belang van een brede maatschappelijke afweging wordt breed onderschreven. Omdat het virus en de maatregelen iedereen raken, is het belangrijk om die brede impact mee te wegen in beleid. Tegelijkertijd is het van belang om realistische verwachtingen te hebben van zo'n brede maatschappelijke afweging. Het is duidelijk dat er heel veel verschillende maatschappelijke belangen zijn, het is onmogelijk een keuze te maken waar iedereen tevreden mee zal zijn. Een brede maatschappelijke afweging betekent lastige keuzes die altijd ergens pijn doen. Het is van groot belang om die keuzes niet te ontwijken, maar om ze tijdig en eerlijk te bespreken. Een voorbeeld van zo’n lastige keuze is of een bredere maatschappelijke afweging ertoe kan leiden dat we er expliciet voor kiezen om bepaalde maatregelen niet te nemen vanwege de grote maatschappelijke effecten, terwijl we op dat moment weten dat de ic zal overlopen.