WRR-verkenning nr. 37: De val van de middenklasse? Het stabiele en kwetsbare midden
Er is in Nederland geen sprake van een ‘val’ of ‘uitholling’ van de middenklasse. Er is echter een kwetsbaar middensegment dat wél te maken heeft met sociale daling. Middengroepen weten in meerderheid hun positie te handhaven, maar dat kost wel meer moeite: zij moeten harder werken en meer onzekerheid accepteren. Om de kwetsbaarheid van middengroepen te verkleinen en de stabiliteit van middengroepen te ondersteunen is het vooral van belang dat de overheid zich richt op het verminderen van onzekerheid.
Hoofdbevindingen
De WRR-verkenning De val van de middenklasse? geeft inzicht in de veranderingen in het middensegment van de Nederlandse samenleving sinds de jaren zeventig. Vier aspecten worden belicht: de ontwikkeling van middeninkomens, van middelbare opleidingen, en van middenberoepen, en opvattingen over politiek en maatschappij. De belangrijkste bevindingen zijn:
- Veel middengroepen in Nederland zijn toegerust om te voldoen aan moderne eisen van inzetbaarheid en weerbaarheid, en zijn daarom in staat om hun middenpositie te handhaven. Deze groepen moeten echter meer moeite doen.
- Aan het vooruitgangsoptimisme van middengroepen is een einde gekomen. Zij moeten zich extra inspannen om hun positie te handhaven en sociale daling te voorkomen, en harder werken in meer onzekere omstandigheden. Zij hebben vaker twee inkomens nodig, moeten rekening houden met de flexibiliteit en tijdelijkheid van werk, dienen werk en zorgtaken te combineren, en moeten meer zelfredzaamheid aan de dag leggen om risico’s het hoofd te bieden.
- In het maatschappelijk midden is een sub-segment dat wordt bedreigd. Dat kwetsbare segment bestaat vooral uit mbo’ers met een routinematige, administratieve baan of een verzorgend of dienstverlenend beroep. Zij hebben een grotere kans op baanverlies of een laag inkomen. Indien aanvullende inkomsten wegvallen, bijvoorbeeld door baanverlies van een partner, is sociale daling al snel een realiteit.
- De belangrijkste bedreigingen voor het middensegment zijn: (1) de afgenomen waarde van een middelbare opleiding, (2) het verdwijnen van routinematige administratieve functies en de groei van laagbetaalde dienstenbanen, en (3) een afkalvend middensegment als we kijken naar markt- of bruto-inkomens.
- Mbo’ers zijn qua opvattingen over de politiek en maatschappelijke kwesties sterk op lager opgeleiden gaan lijken. Dat geldt ook voor gevoelens van onbehagen en het gevoel geen grip meer te hebben op de eigen toekomst. Zij zijn zeer kritisch over immigratie en open grenzen, en hebben een gering vertrouwen in de EU en de Tweede Kamer.
Beleidssuggesties
- Bevorder meer zekerheid in de arbeid. Stimuleer dat werkgevers meer vaste contracten geven en minder gebruik maken van flexibele werkenden: werk zou alleen flexibel moeten zijn als dat past bij de aard van het werk. En omdat vormen van flexibele arbeid blijven bestaan, zijn nieuwe zekerheden nodig, zoals een collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekering en minimumtarieven voor zzp’ers. Voor de langere termijn is een fundamentele discussie nodig over nieuwe sociale zekerheid voor alle vormen van werk, ongeacht de contractvorm.
- Investeer in onderwijs en scholing. Werkenden met een middelbare opleiding zijn zeer gebaat bij scholing om de concurrentie met hoger opgeleiden aan te kunnen, bijvoorbeeld om hun ICT-vaardigheden te versterken. Ontwikkel meer mogelijkheden voor ‘learning on the job’ en faciliteiten voor een leven lang leren.
- Behoud de herverdelende werking van de verzorgingsstaat. We zien in Nederland een begrijpelijke trend om de onderkant te ontzien, bijvoorbeeld middels toeslagen. Dat heeft als neveneffect dat middengroepen zich verhoudingsgewijs kwetsbaarder weten. Behoud van de herverdelende werking van de verzorgingsstaat is noodzakelijk om krimp en achteruitgang van het middensegment te voorkomen.
- Steuntje in de rug voor gezinnen. De mogelijkheid om zorg en arbeid adequaat te combineren vergroot de weerbaarheid van de middengroepen. Stabiele en betaalbare kinderopvang is daarvoor van groot belang.
Noot voor de redactie
Inlichtingen over deze publicatie bij Caroline Buser 06 25735372 of buser@wrr.nl.
De val van de middenklasse? Het stabiele en kwetsbare midden is beschikbaar via de website van de WRR (ISBN 978 94 90186 52 4). De WRR-Verkenning bestaat uit bijdragen van Godfried Engbersen, Erik Snel, Monique Kremer en Robert Went, Jochem Tolsma, Maarten Wolbers, Harry B.G. Ganzeboom, Wiemer Salverda, Paul de Beer, Jeroen van der Waal, Willem de Koster en Jochem van Noord, Djurre Das en Erik Schrijvers.
Als achtergrondstudie bij deze verkenning is tevens WRR-Working Paper (26) Vertrouwen in elkaar en in de samenleving van Hans Schmeets gepubliceerd. Schmeets laat zien dat het vertrouwen in Nederland de afgelopen jaren niet is afgenomen. Wel zijn er grote verschillen tussen opleidingsgroepen.
De serie ‘Verkenningen’ omvat studies die in het kader van de werkzaamheden van de WRR tot stand zijn gekomen en naar zijn oordeel van zodanige kwaliteit en betekenis zijn dat publicatie gewenst is. De verantwoordelijkheid voor de inhoud en de ingenomen standpunten berust bij de auteurs.
Op 6 juli organiseeerde de WRR bij Pakhuis De Zwijger in Amsterdam de presentatie van de verkenning. De avond werd om 20.00 uur geopend met een toelichting door Godfried Engbersen. Daarna volgden er debatten met Hans Stegeman, Willem Heeringa, Maurice Limmen, Hans Biesheuvel, Tom van der Meer, Monique Kremer, Bea Cantillon en Romke van der Veen (meer informatie www.wrr.nl).
Over de WRR
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid is een onafhankelijk adviesorgaan, dat de regering en het parlement gevraagd en ongevraagd advies geeft over onderwerpen vanuit een langetermijnperspectief. Deze onderwerpen zijn sector overstijgend en hebben betrekking op maatschappelijke vraagstukken waarmee de samenleving in de toekomst te maken krijgt of kan krijgen. Meer informatie over de WRR is te vinden op www.wrr.nl.