Vogelvlucht #3 Het betere werk

Intermezzo
Elke ochtend tussen 5 en 6 uur stapt Max in zijn vrachtwagen. Hij werkt voor een klein familiebedrijf. De vrachten variëren van suikerbiet en kalk tot gerecycled glas. Max is twee jaar geleden bij dit bedrijf komen werken omdat hij hier meer 'normale' uren kon maken. Maar zelfs nu is het lastig om een regelmatig leven te leiden. Hij rijdt wekelijks tussen de 50 en 60 uur en dat valt zwaar. Met de gps tracker kan de planner de chauffeurs volgen. "Als hij ziet dat jij de kantjes er vanaf loopt, houd hij geen rekening meer met jou."

Intermezzo
Zijn cabine houdt Max brandschoon. "Ik zit hier hele dagen. Dit is mijn huis." Achter de stoel is een opgemaakt bed. Hij slaapt gemiddeld twee keer per week onderweg. Op zijn 27 MC-bakkie babbelt Max met collega's die in de buurt rijden. "Met dit ding voel ik me nooit eenzaam."

Voice-over
 We werken om te leven, maar we leven ook steeds meer om te werken. Werk is in de loop der tijd steeds belangrijker voor ons geworden. 

Godfried Engbersen
In het verleden was toch ook de religie, de gemeenschap, misschien ook familie. Dat waren functies die belangrijk waren voor je zelfwaardering en voor wie je bent. En we zien eigenlijk dat die losser geworden zijn, maar dat werk steeds meer functies heeft gekregen voor het welzijn van mensen en ook voor de samenleving. Dus er wordt heel veel opgehangen aan werk. 

Voice-over
Het is dus niet alleen van belang dat we kunnen werken, maar ook dat het werk goed is. 

Godfried Engbersen
Het geeft mensen identiteit, zelfrespect en het levert natuurlijk een inkomen, zelfstandigheid, als draagvlak van onze verzorgingsstaat, maar ook voor de bredere welvaart, voor het welbevinden van een land. Dus de kwaliteit van het werk is enorm belangrijk en die is onder druk komen te staan. 

Voice-over
Daar heeft de WRR, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, onderzoek naar gedaan. De werkloosheid was de laatste jaren flink gedaald, maar met de kwaliteit van werk ging het in Nederland deels de verkeerde kant op.

Godfried Engbersen
Wat wij constateren is dat die aandacht voor de continuïteit van het werk in zekere zin ten koste gegaan is van de kwaliteit van het werk.

Voice-over
Je hoort de stem van Godfried Engbersen, socioloog en als raadslid verbonden aan de WRR. Hij is een van de makers van het adviesrapport Het Betere Werk, dat de Raad in januari 2020 heeft uitgebracht. Waardoor is de kwaliteit van werk onder druk komen staan? De WRR onderscheidt drie ontwikkelingen. Technologisering, flexibilisering en intensivering. We beginnen bij de voortgaande technologisering. Wanneer gaat het daar mis? 

Monique Kremer
Wanneer de technologie eigenlijk gebruikt wordt om van de mens een robot te maken?

Voice-over
En dit is Monique Kremer, ook socioloog en tot voor kort als staflid van de WR in hoge mate betrokken bij dit advies.

Monique Kremer
Als je in een distributiecentrum werkt en je krijgt een polsbandje om die kijkt hoelang je ergens over doet, dan word je eigenlijk door de technologie gedwongen om als een robot te werken. Bijvoorbeeld ook een vrachtwagenchauffeur heeft een tachograaf in zijn auto. Dat is bedoeld om ook te zorgen dat hij of zij rusttijden aanneemt. Maar mensen kunnen daar ook opgefokt door raken en het gevoel hebben dat ze gecontroleerd worden. Hetzelfde geldt voor technologie die in de thuiszorg ingezet kan worden, waarbij gekeken wordt hoelang je ergens over doet, hoelang je bij iemand geweest bent, wat het tijdstip is dat je binnenkomt. Kan heel handig zijn om er achter te komen of de route planner goed z'n werk heeft gedaan. Maar mensen kunnen ook het gevoel krijgen dat ze gecontroleerd worden. De technologie moet ten dienste staan van het werk en de kwaliteit van het werk verbeteren en niet mensen het gevoel geven dat ze zelf een robot worden of dat ze voortdurend bekeken worden. 

Voice-over
Want die controle doet af aan de zelfstandigheid die we in ons werk ervaren en het genoegen dat wij putten uit het leveren van een - bij voorkeur creatieve - bijdrage.

Monique Kremer
Waar dit boek natuurlijk over gaat is hoe krijg je betrokken werkenden? Als je betrokken bent op je werk ben je ook meer betrokken bij de samenleving.

Voice-over
Gebrek aan autonomie vermindert onze betrokkenheid bij het werk. 

Monique Kremer
Punt is ook dat het vooral lager opgeleiden zijn die te maken hebben met de negatieve kanten van technologie, maar dat hoeft dus niet. Er zijn echt interessante voorbeelden, ook binnen de schoonmaak zijn pilots om technologie juist in te zetten om het werk te verbeteren. Als het gaat over bouwvakkers bijvoorbeeld, wordt ook nagedacht over hoe je die technologie kan gebruiken om het werk te verlichten. Dus als je mensen zelf vraagt wat is nu heel erg zwaar in jouw werk en dan nadenkt over welke technologie je kan inzetten, dan kan dat de kwaliteit van het werk verbeteren.

Voice-over
Door technologie verdwijnen ook sommige banen. Er komen wel nieuwe banen voor terug, maar die zijn vaak bestemd voor mensen met een hogere opleiding. Daar moeten mensen voor worden opgeleid en ze moeten kunnen meegroeien. 

Voice-over
Uitgangspunt van het rapport is dat technologie geen natuurverschijnsel is. Je kunt er richting aangeven, ook als het gaat om robots en algoritmes.

Godfried Engbersen
Je bepaalt zelf in het bedrijf de mate waarin robots inzetbaar zijn en je geeft daar sturing aan. Dat is het centrale idee. Een van de centrale beginselen van het rapport is, is dat we iets te kiezen hebben.

Voice-over
We moeten als Nederland natuurlijk ook wel blijven meedoen in de zich globaliserende wereld, maar ook daar beschikken nog steeds over onszelf.

Godfried Engbersen
Globalisering is niet een soort noodlot wat ons overkomt. Globalisering wil niet zeggen: een race to the bottom als het gaat om het sociale zekerheidsstelsel. Het betekent geen race to the bottom als het gaat om minimumloon. Dat in het verleden wel eens gezegd: vanwege internationale concurrentie moeten wij zeg maar een hele liberale verzorgingsstaat hebben met lage vormen van bescherming en lage loonniveau. Wij zeggen; je kan keuzes maken.

Voice-over
En hoe die keuzes uitvallen is aan de politiek. De WRR geeft richting en laat de beslissingen over aan anderen. 

Intermezzo
Anke en Jos zijn orderpickers in een distributiecentrum van een warenhuisketen. In de twintig jaar dat Anke en Jos dit werk doen, is er veel veranderd. Eerst liepen ze rond met pen en papier. Toen kwamen de handscanners. En nu is er veel geautomatiseerd. "We hoeven minder te lopen en het is minder foutgevoelig, maar het is ook minder gezellig", zegt Jos.

Intermezzo
"Even een praatje of een geintje maken met je collega's is er nauwelijks nog bij." Met alle veranderingen is de werkdruk toegenomen. Er is nu ook een individuele productie norm: 650 kratten per dag. De automatisering maakt het mogelijk ieders productie van minuut tot minuut te volgen. "Als er een fout is gemaakt, kan teruggekeken worden wie dat heeft gedaan", zegt Anke. Zogenoemde aanstuurders komen een paar keer per dag vertellen wat je productie is. Jos voelt de ogen van deze 'aanstuurders' altijd in zijn rug prikken, maar hij zegt ook dat hij er niet harder door gaat lopen. Jos zou het werk niet aan anderen aanbevelen. "Je loopt je uit de naad voor een scheet en drie knikkers. Met dit loon is het lastig om een gezin te onderhouden." 

Godfried Engbersen
Wat je ziet is dat Nederland uitgegroeid is tot een land in West-Europa met de meest flexibele arbeidsmarkt. 

Voice-over
En dat is de tweede ontwikkeling: flexibilisering.

Godfried Engbersen
We hebben ruim een miljoen zzp'ers en zelfstandigen zonder personeel, ruim 2 miljoen mensen met een tijdelijk contract. En wij zeggen in feite in dat rapport: die flexibilisering is doorgeschoten. Het is aan de ene kant heel belangrijk dat je nog steeds mensen hebt, zelfstandigen zonder personeel, die ondernemingsgezind zijn, maar we zien wel dat bij grote groepen er te weinig sociale bescherming voor in de plaats is gekomen. 

Voice-over
Een prettige kant van flexwerken is dat je vrijer kunt beschikken over werktijd en privétijd.

Godfried Engbersen
Maar wat we ook constateren is dat heel veel flexwerkers juist heel weinig autonomie hebben. Ze hebben vaak bepaalde contracten. Ze moeten opdraven wanneer de werkgever dat wil. We zien ook dat voor een deel van de zelfstandigen zonder personeel het echt een vrije keuze is. Dat zien we met name bij wat hoog opgeleiden. Die profiteren in zekere zin van het zzp-schap. Maar heel veel van hen zijn de facto werknemer. Voor een groot aantal van hen is die meer flexibele positie geen verbetering maar een verslechtering. 

Voice-over
Voor veel arbeidsorganisaties zijn flexwerkers een uitkomst. Maar ook om een andere reden moet je daar als samenleving mee oppassen, zegt Monique Kremer.

Monique Kremer
Als je alleen maar mensen in dienst neemt op tijdelijke basis, dan betekent dat die mensen soms niet meer mee willen denken met de organisatie. Dan denk je: dit heeft mijn langste tijd wel gehad. Dus zullen geen innovatieve ideeën aandragen. Dus uiteindelijk, op de langere termijn, is het voor een bedrijf en ook voor een sector en voor innovatie in Nederland niet verstandig om zoveel flexibele arbeid te hebben.

Voice-over
Hoe komt het dat Nederland zoveel flexwerkers heeft? En waar liggen aangrijpingspunten om daar wat aan te doen, en waar niet ?

Monique Kremer
Soms wordt gezegd dat komt door globalisering of technologie. Maar een land als België heeft ook te maken met open grenzen en met technologie. En toch hebben wij het hoogst aantal mensen dat een tijdelijk werk heeft of zijn zzp'er. Culturele waarden spelen ook een rol. Dan gaat het vooral over zzp'ers. Want de meeste flexwerkers willen liever een vast contract. Maar zzp'ers hebben we ook omdat ze meer autonomie op het werk hebben en het soms beter is om werk en zorg te kunnen combineren.

Monique Kremer
Dus er zit ook een culturele waarde aan. Het heeft ook te maken met onze fiscaal stelsel. Dat bevordert dat mensen zzp'er worden en met regels rond sociale zekerheid. Dus er zijn vier elementen die een rol spelen. Tegelijkertijd zien we ook dat bedrijven vaak kopiëren, dus dat het ene bedrijf heeft een aantal flexwerkers in dienst. En dan denken ze : zij hebben 30%, wij moeten ook 30 procent flexwerkers in dienst hebben, want anders gaan we de boot in.

Voice-over
De derde ontwikkeling die de WRR ertoe heeft aangezet dit advies op te stellen is intensivering.

Godfried Engbersen
Meer doen in dezelfde tijd en deels moet je ook meer doen met een grotere emotionele belasting.

Voice-over
En je kunt ook meer doen. Dankzij die nieuwe technologische hulpmiddelen. Maar behalve techniek neemt ook de menselijke factor in het werk toe.

Godfried Engbersen
Heel veel mensen werken in de instelling dat ze met mensen moeten werken, in de zorg, met patiënten, in het onderwijs, met ouders, met consumenten, dus je hebt voortdurend met mensen te maken. In een post-industriële samenleving. En dat is gewoon ingewikkeld.

Voice-over
En dat vereist weer vaardigheden die voor sommige mensen nieuw zijn.

Godfried Engbersen
Het vermogen tot communicatie, het vermogen tot samenwerking. En dat gaat niet vanzelf. Dat is gewoon ingewikkeld geworden. Een van de pijnlijke bevindingen uit het onderzoek was dat als het gaat om sociale steun, discriminatie op het werk of pesten op het werk, Nederland er niet als de beste uitspringt. 

Voice-over
Godfried Engbersen geeft een voorbeeld uit het onderwijs. Leerkrachten hebben te maken met leerlingen die meer aandacht vragen, die ook meer individuele problemen hebben, met ouders die het ook permanent beter weten. Dat spanningsveld, daar hebben steeds meer beroepen mee te maken. En die emotionele belasting, dat is één aspect. Een tweede aspect is: dankzij technologisering kan er ook veel sneller en moet er ook meer gewerkt worden.

Voice-over
En die elementen samen kunnen een giftige cocktail vormen.

Godfried Engbersen
Het is de combinatie van werkdruk, een zekere competitie en je niet gesteund voelen door collega's die leidt tot uitval uit het arbeidsproces. 

Voice-over
En dan krijg je...

Godfried Engbersen
De enorme groei van burn-outklachten. Je denkt dAt is een individueel probleem, in een samenleving waar 100 mensen burn-outklachten hebben. Dat heeft met het persoonlijk karakter van de mensen te maken. Maar als tienduizenden die klachten ontwikkelen, dan is het een structureel probleem, wat verbonden is, denk ik, met de structuur van onze arbeidsmarkt. 

Voice-over
En dan, de oplossingen. 

Monique Kremer
Als we kijken naar dingen als burn-out, dan is het heel vaak: ga maar een cursus mindfulness volgen. Het wordt heel erg bij het individu gelegd, maar dat heeft te maken met de organisatie van het werk.

Monique Kremer
Zzp'ers, waarom hebben we er zoveel? Daar zijn een heleboel redenen voor, maar een daarvan is dat een heleboel zzp'ers zeggen: Ik vind mijn werk leuk, maar de arbeidsorganisatie niet. 

Intermezzo
Marijke staat al meer dan vijfentwintig jaar voor de klas. Ze noemt zichzelf een juf in hart en nieren. Om half acht is ze aanwezig in het lokaal van haar groep 3. In de rekenles geeft Marijke eerst een korte instructie. Daarna gaan de kinderen zelfstandig werken. Ze loopt door de klas en geeft hier en daar een kind individuele aandacht. "Ja, maar altijd minder dan je zou willen." Kinderen verschillen niet alleen in niveau, maar ook in leervaardigheden, werktempo en gedrag. "Al deze verschillen zien en er recht aan doen, dat is de grootste klus voor ons leerkrachten", zegt Marijke. Lesgeven wordt steeds meer teamwerk en dat betekent verlies van zelfstandigheid. Ook de relatie met ouders is intensiever dan toen Marijke begon. Om kwart over vijf doet Marijke haar computer uit en checkt ze haar to do-lijstje van vandaag. Aan meer dan de helft is ze niet toegekomen. Vanavond gaat ze thuis haar e-mails doen, waaronder een paar van ouders. 

Voice-over
Een van de redenen van de afkeer van loondienst is het gebrek aan zelfstandigheid. Mensen kunnen hun werk niet naar eigen inzicht uitvoeren. Ze hebben er geen grip op.

Monique Kremer
Als mensen geen grip op het werk hebben, hebben ze weinig autonomie, weinig zeggenschap. Dan zie je dat de burn-out cijfers toenemen. We hebben ook een hele grote uitval en het ziekteverzuim dat ontstaat vaak op het werk zelf. Dus wat is de reden van het ziekteverzuim? Dus niet dat je een lichamelijke ziekte hebt. Nee, dat is het werk zelf. 

Voice-over
En met dat woord grip formuleert de WRR drie bundels van aanbevelingen voor het streven naar een betere kwaliteit van werk: grip op werk, grip op geld en grip op leven. Die drie dimensies werden bij het uitkomen van het rapport herkend.

Godfried Engbersen
Dat punt van het betere werk, dat sloeg aan en met name ook de drie dimensies, omdat iedereen zich daar iets bij voor kon stellen. Namelijk A: Inderdaad, we hebben wel een heel erg flexibele arbeidsmarkt gekregen en mensen lopen risico's. Niet alleen de klassieke kwetsbare groep, maar ook jongeren en middengroepen. B: De afgelopen drie jaar hebben we nog nooit zoveel beroepsgroepen op het Malieveld gestaan, om niet alleen te praten over een verbeterd loon, maar met name over de werkdruk en 3: We zitten in een samenleving waarin het merendeel van de huishoudens met twee partners beiden werken. Dat is natuurlijk de enorme verandering die in Nederland de afgelopen dertig jaar heeft plaatsgevonden. En we hebben ook weer gezien hoe moeilijk het is om zorg en arbeid te combineren. Het zijn toch vraagstukken waar iedereen mee worstelt.

Voice-over
De grip op werk is misschien het moeilijkst te meten om er vervolgens wat aan te kunnen doen. Want wat is goed werk?

Monique Kremer
De Arbeidsinspectie? Heel erg belangrijk, maar die zetten de kwaliteit van het werk niet altijd centraal. Die kijken eigenlijk naar de dingen die makkelijk meetbaar zijn en burn-out en dergelijke dat is veel ingewikkelder. De arbodiensten kijken naar je stoel. Maar het gaat er vooral over dat we veel meer moeten kijken naar de psychische kant van het werk; de mentale gezondheid op het werk.

Voice-over
Grip op werk is dus vooral een psychologische factor, waarbij een zekere mate van zelfstandigheid een hoofdrol speelt. Daarmee kun je namelijk voorkomen dat je wordt verzwolgen door technologie, door werkdruk en misschien wel door je collega's. Het gebrek aan grip heeft ook te maken met een cultuur die momenteel in zwang is om mensen te kunnen afrekenen op hun prestaties.

Monique Kremer
Publieke professionals in het onderwijs en in de zorg, die hebben te maken met 'new public management' zoals ze dat noemen, waarbij ze dus voortdurend afgerekend worden op de handelingen die ze verrichten, de Citoscores die gedaan zijn in de klas. Het gaat er eigenlijk over dat dat systeem van een new public management is bedoeld voor ons burgers, dat wij weten dat zij het goed gedaan hebben en waar geven voor hun geld, voor onze belastingcenten.

Voice-over
De WRR staat een programmatische aanpak voor om de kwaliteit van werk te verbeteren. Wat wordt daaronder verstaan?

Monique Kremer
Dat betekent eigenlijk dat allerlei partijen moeten proberen om de kwaliteit van het werk hoog op de agenda te zetten en ook samen daar wat aan te doen. Het heeft geen zin om één subsidieregel te verzinnen voor het midden- en kleinbedrijf. Het moet echt iets zijn wat meerdere partijen samen doen en zowel het ministerie van Sociale Zaken, ministerie van Economische Zaken, Onderwijs zouden eigenlijk allemaal betrokken moeten worden om de kwaliteit van het werk te verbeteren Dan kan je zeggen een heleboel grote bedrijven, die kunnen dat toch zelf? Die hebben toch allerlei instrumenten? Ja, maar de Nederlandse economie bestaat grotendeels uit het midden- en kleinbedrijf. Voor die bedrijven is het heel erg lastig om de werkvloer te verbeteren en ook om na te denken over grote vraagstukken als technologie. Als je een thuiszorgorganisatie bent: wat voor soort technologie zou je dan moeten kopen om de kwaliteit van het werk te verbeteren?

Voice-over
Een ander onderdeel van grip op werk zal volgens de WRR een versterking van de positie van werkenden moeten zijn.

Monique Kremer
Hoe gaat dat?

Monique Kremer
Via medezeggenschap. We hebben daar ook een goed systeem voor vergeleken met andere landen. Alleen niet iedereen doet daarin mee. We zien dat veel mensen die tijdelijk werk hebben, angstig zijn om zich uit te spreken over het werk. Er zijn ook allerlei andere vormen van democratisering mogelijk op de werkvloer. Maar je kan toch ook verder trekken zeggen zouden we niet veel meer moeten belonen als we ook bedrijven en organisaties krijgen waarin werkenden echt mee beslissen en ook meedelen in de winst. Coöperaties en dergelijke. Dat zouden ook vormen kunnen zijn die we meer zouden kunnen gaan waarderen. Het is ook wetenschappelijk onderzoek geweest dat laat zien dat als je zorgt dat de werkenden mee kunnen praten, dan gaat het ook beter met het bedrijf zelf.

Voice-over
Bedrijven en instellingen zouden volgens de WRR ook gesteund moeten worden om mensen aan het werk te helpen en te houden. 

Voice-over
De mogelijkheid mensen flexibel aan het werk te zetten vormt oneerlijke concurrentie ten opzichte van het gunnen van een vast contract. Dat is om een aantal redenen een heikel punt, zo hebben we een paar keer gehoord. Daar moet wat aan veranderen. En dit is één van de vier aanbevelingen van de bundel grip op geld, die vooral over zekerheid gaat. Want aan die zekerheid is de laatste jaren flink geknabbeld, ook in financiële zin.

Monique Kremer
Over het algemeen zie je dat de lonen eigenlijk achter zijn gebleven en dat werkenden minder macht hebben gekregen op de werkvloer.

Voice-over
En daar komt nog bij ...

Godfried Engbersen
Geringe sociale bescherming. En dat zien we ook nu. Iemand met een tijdelijk contract, dus geen vaste baan. Als je zonder werk komt, kom je direct in de bijstand. En ziet het ook met de zzp'ers: als de partner hebben, hebben ze niet eens recht op de bijstand. Als je praat over verbetering, dan zeggen wij een aantal zaken. 1: Probeer onnodige flexibiliteit tegen te gaan. Dat is toch weer een pleidooi voor meer vaste banen. Het tweede wat wij waar wij voor gepleit hebben, is om het vangnet, de sociale bescherming van groepen te versterken . En met name hebben we nagedacht over een meer verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. Dat is ook een discussie die ook verder ontwikkeld is in het rapport van de Commissie Borstlap over de regulering van arbeid, die hetzelfde punt heeft gemaakt.

Voice-over
De Commissie-Borstlap heeft een week na de WRR een rapport uitgebracht over de regulering van werk in Nederland. Zij deed dit op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Veel aanbevelingen van deze commissie sporen met die van de WRR, waarvan het adviesrapport een bredere scope had. Het WRR rapport gaat namelijk ook in op de inhoud van werken en de combinatie met het privéleven.

Godfried Engbersen
Waar je naartoe zou moeten is toch meer zeg maar een algemene arbeidsongeschiktheidsverzekering voor iedereen, ongeacht de contractvorm. Kunnen we een modern systeem voor sociale zekerheid ontwikkelen dat aansluit bij de moderne arbeidsmarkt? 

Voice-over
De schetsen van het beroepsleven van een aantal mensen die in deze podcast zijn opgenomen, zijn afkomstig uit het rapport Het betere werk. Omwille van de actualiteit is ook een nieuwe schets gemaakt, die zich afspeelt tijdens de coronacrisis.
Intermezzo
"Normaal sta ik in een concertzaal en zitten er achthonderd man voor me en ben ik de Matheus aan het zingen. En nu dacht ik: hoe zorg ik ervoor dat er toch muziek bij die mensen terechtkomt? Het is niet zo dat ze allemaal niet meer naar de Mattheus willen of niet meer dat stukje stilstaan willen wat muziek eigenlijk kan zijn. 

Intermezzo
De 36-jarige operazangeres Merel van Geest mist haar publiek en het publiek mist haar. Ze zegt dat ze geboren is om te zingen. Dat doet ze normaal samen met andere musici. Dat staat allemaal stil voor Merel, evenals haar muzieklessen aan koren. Online muziek maken is een pover substituut, maar de zangeres heeft een manier gevonden om er toch haar persoonlijkheid in te leggen.

Intermezzo
"Toen dacht ik ja, ik kan natuurlijk ook gewoon liedjes opnemen voor mensen, maar dan wilde ik dan wel doen met een persoonlijke boodschap. Dus ik heb het eigenlijk heel erg één op één gemaakt, waardoor je hele directe connectie hebt met je publiek."

Intermezzo
Ze zingt liederen op verzoek en maakt daar een video van. Ze dienen als cadeau, als hart onder de riem van de één aan de ander. Zo maakte ze een opname van Händel voor de verpleging van het ziekenhuis in Uden, waar de eerste Coronapatiënten lagen. De muziekvideo's geven structuur aan Merels dag.

Intermezzo
Op het moment dat ik een filmpje moet maken, dan ga je zorgen dat je gewoon op tijd je kleren aan hebt en gedoucht hebt en er een beetje leuk uitziet, want je maakt een filmpje. Het geeft je ook een beetje een doel voor de dag. Ik heb ooit een tweede master gedaan voor New audience and innovative practice. Het idee van die master is dat je na gaat denken over je publiek, dus dat je niet bij de telefoon gaat zitten wachten totdat je dat concert krijgt waar je in die grote jurk in het Concertgebouw staat. Maar dat je nadenkt over wie wil dit horen? Of wat kan ik maken voor mensen?

Voice-over
Terug naar het rapport. In de nasleep van de coronacrisis is het niet alleen van belang de werkenden van zekerheid te voorzien. Ook de mensen die niet aan de slag zijn, kunnen beter worden geholpen. Dat betekent een breed repertoire van maatwerk, scholing, bemiddeling en het creëren van basisbanen.

Monique Kremer
Wat we zien is dat er juist enorm bezuinigd is de afgelopen decennia op persoonlijk contact in het actief arbeidsmarktbeleid. De kans is heel groot als je in de bijstand zit dat je drie jaar lang nooit iemand ziet. Bij het UWV is heel erg ingezet op digitalisering om te zorgen dat de kosten naar beneden gingen. Dus het persoonlijk contact is erg verminderd. Uberhaupt is er in Nederland heel weinig geld besteed aan actief arbeidsmarktbeleid en daarmee bedoelen we inzetten op scholing. Worden ze geholpen om naar de arbeidsmarkt te komen? Dat is in Nederland enorm gekrompen, dat budget.

Voice-over
Wat zijn daar zoal oorzaken van?

Monique Kremer
Het heeft ook te maken met de decentralisatie, dus de gemeenten moesten ook een deel oppakken van de activering, maar die hebben daar weinig ervaring mee gehad. Hun kennis daarover, onder andere als het gaat over mensen met een arbeidsbeperking. We zijn vrij onverschillig geweest ten aanzien van onze werklozen. We hadden er ook minder. De arbeidsmarkt daarentegen is alleen maar intensiever geworden. Er wordt veel van mensen gevraagd. Opleidingsniveau, sociale vaardigheden en dergelijke.

Voice-over
Het zal nooit iedereen lukken om te voldoen aan alle eisen van de huidige tijd. Het voorstel is daarom basisbanen.

Monique Kremer
Basisbanen zijn nodig voor mensen waarvan we denken dat het heel moeilijk is om die mee te laten doen op de arbeidsmarkt zoals die nu is. In Nederland hebben we meer dan in andere landen een groep werklozen die echt langdurig buitenspel staat. En dan heb ik het echt over jaren.

Voice-over
Basisbanen. Dat doet denken aan de Melkertbanen uit de jaren negentig.

Monique Kremer
We hadden natuurlijk Melkertbanen waar mensen heel blij mee waren. We hadden er veertigduizend, zowel in de publieke sector (de conciërge op een school bijvoorbeeld), maar ook in de private sector. Dus het idee was dat je na twee jaar gewoon een vaste baan zou gaan krijgen. En dat gebeurde niet. En dat is ook logisch, want het waren mensen waar de arbeidsmarkt niet meteen van zei: kom maar bij ons werken. Dus een baan als opstapje voor vast werk dat gebeurde niet. Maar dat wil niet zeggen dat mensen niet heel erge nood hebben aan een baan en aan een doel in het leven, iets om je dag door te komen. En wij zeggen dus ook dat die basisbanen, dat we er niet van uit moeten gaan dat die leiden tot regulier werk. Dit zijn juist banen waarvan we denken die moeten er gewoon voor altijd zijn. 

Voice-over
Volgens de WRR zouden gemeenten een rol kunnen spelen bij het creëren van basisbanen.

Monique Kremer
Om te kijken van wat is er nou nodig in de wijk waarin de gemeente eigenlijk onvoldoende middelen heeft; wat geen regulier werk is.

Voice-over
Hoe zouden die basis banen moeten worden bekostigd? De gedachten gaan uit naar de bestaande uitkeringen. 

Voice-over
De intensivering van het werk in het algemeen en de onvoorspelbaarheid van flexwerk in het bijzonder maakt het moeilijk een goede balans te vinden tussen werk en privé.

Godfried Engbersen
Er wordt heel veel opgehangen aan werk. Dan kan je ook een beetje bekritiseren. Dat werk soms te centraal komen te staan. Vandaar dat ook mensen zich steeds meer zorgen maken over de werk-levenbalans.

Voice-over
De grens tussen werk en privé is vervaagd. Temeer omdat sinds de coronacrisis ook de plek waar het werk wordt verricht steeds meer thuis is. Je moet mensen helpen die grens scherper te trekken.

Godfried Engbersen
Bijvoorbeeld in Frankrijk is een wet die verbiedt aan de werkgever dat je nog een appje stuurt na zes uur. Dit is ook weer een politieke keuze. Er is wetgeving die mensen beschermt tegen de permanente invasie van technologie. Dus daar moet je over nadenken.

Voice-over
We hebben het over de derde bundel van aanbevelingen onder de noemer grip op leven. Om de tijd naast het werk beter leefbaar te maken, adviseert de WRR betere verlofregelingen voor de zorg voor kinderen en voor ouderen. De situatie in Nederland steekt schril af ten opzichte van die in het buitenland. Dat geldt ook voor de kwaliteit van kinderopvang. In Nederland wordt die veelal gezien als een oplossing om te kunnen blijven werken, terwijl in sommige Scandinavische landen de opvang wordt gezien als een wezenlijk onderdeel van de opvoeding.

Voice-over
Een ruimere keuze in werktijden zorgt er tenslotte voor dat mensen beter gebruik kunnen maken van deze faciliteiten. Ten slotte de vraag aan Monique Kremer: heeft de nieuwe generatie zich niet allang aangepast aan een nieuwe wereld waarin tempo en eisen hoog liggen en zekerheden laag?

Monique Kremer
Vaak wordt gezegd dat jonge mensen op de arbeidsmarkt dat die hele andere wensen hebben. Vooral de millennials. Die willen vrij zijn, die hoeven geen zekerheid. Voor de millennials is het belangrijk dat ze hun werk kunnen doen wanneer ze zin hebben, liefst met een laptopje op Bali. Vrijheid blijheid. Maar wij zien dat de millennials, maar ook de jongeren echt geen andere wensen hebben dan de generaties boven hun, de ouderen. Ze willen ook zekerheid, willen ook grip op het werk hebben. Ze willen zich ook kunnen ontplooien. 

Monique Kremer
Al die dingen geldt voor iedereen als het gaat over die drie groepen. De kwaliteit van het werk, de grip op het leven, wordt steeds belangrijker. Vooral jongere generaties vinden het heel belangrijk tijd te hebben om werk en zorg te kunnen combineren, vrije tijd. Het heeft te maken met dat steeds meer vrouwen zijn gaan werken in Nederland en de arbeidsparticipatie van vrouwen is nu zo hoog, bijna zo hoog als die van mannen. Maar mannen willen het ook, gelukkig. Je zier dat die ook meer nadruk beginnen te leggen op de tijd om te kunnen zorgen. Maar het is niet zo, dat is een Millenniummythe, dat jonge generaties geen zekerheid meer willen.

Voice-over
Gebrek aan zekerheden leidt tot uitstelgedrag.

Monique Kremer
Het moment waarop je een vast contract kreeg werd steeds later. Eerst was het 25, toen werd het 27. En we moeten zien wat dat wordt de komende tijd. Dat is echt een leeftijd waarop vooral jonger, lager en middelbaar opgeleiden al langer de kinderen hadden gewild. Dus je ziet dat het werkende bestaan en de manier waarop onze arbeidsmarkt in elkaar zit, dat die er ook voor zorgt dat mensen geen bestaanszekerheid hebben, maar ook geen keuzes kunnen maken. Niet om te trouwen, niet waar ze kunnen wonen. De woningmarkt is bijna nog problematischer dan de arbeidsmarkt, maar we zagen ook dat mensen kinderen gingen uitstellen. Je ziet dat dat de effecten van het werk eigenlijk over de hele samenleving uit kristalliseren.

Voice-over
En vanwege die grote maatschappelijke betekenis van werk, heeft het CBS op voorstel van de WRR de drie condities van goed werk opgenomen in de monitor brede welvaart: grip op geld, grip op werk en grip op leven. 

Voice-over
Dit was de derde aflevering van de podcastserie Vogelvlucht van de WRR. U kunt zich abonneren via pod.link/wrrvogelvlucht. Meer informatie op wrr.nl.