De tijd dat Nederland kon meebewegen op voor ons land gunstige internationale verhoudingen is voorbij. Er is sprake van diepgaande veranderingen in de internationale verhoudingen en het is onduidelijk tot wat voor soort nieuwe wereldorde dat leidt. Ondertussen hebben Nederlandse overheden, bedrijven, burgers en maatschappelijke verbanden hier al dagelijks mee te maken. Allemaal moeten we leren om het geopolitieke spel om grondstoffen, kennis, invloed, veiligheid en allerlei andere hulpbronnen te spelen. Dat spel is de laatste jaren steeds grimmiger geworden.
De wereld fragmenteert
De WRR maakt inzichtelijk hoe de wereldorde veel complexer is geworden aan de hand van drie assen van fragmentatie:
- De machtspolen. In plaats van één grootmacht (de VS) zijn er nu vijf zeer verschillende grootmachten – VS, China, India en Rusland en EU – met daarachter een veelheid aan assertieve middelgrote machten zoals Iran, Turkije en Brazilië.
- Tonelen van machtsuitoefening. In de strijd om de wereldmacht zetten landen hun militaire macht weer in en doen zij pogingen om economisch en financieel overwicht te krijgen. Daarnaast neemt de machtsuitoefening toe op tonelen, die voorheen goeddeels buiten de geopolitiek bleven. Denk aan de chipsindustrie, de universiteiten, de beide poolregio’s en het internet.
- Wereldbeelden. We zien dat verschillende wereldbeelden gelijktijdig een effect hebben op de internationale politiek. Denk hierbij aan de ambitie van het Kremlin om de wereldorde met geweld te veranderen, aan de opkomst van allerlei antidemocratische bewegingen, maar ook aan een groeiend postkolonialisme dat tegen het Westen is gericht.
Door deze drievoudige fragmentatie zullen vaker spanningen ontstaan tussen de drie strategische prioriteiten waarbinnen het buitenlands beleid zich beweegt: weerbaarheid, welvaart en waarden. Nederland staat vaker dan ooit voor lastige vraagstukken waarin zijn drie strategische prioriteiten niet langer in elkaars verlengde liggen maar onderling schuren of zelfs botsen. De keuzes die regering en parlement hierover maken, hebben een grote impact op de internationale positie van Nederland maar ook op de Nederlandse economie en samenleving.
Omgaan met een fragmenterende wereld
De huidige context vereist van beleidsmakers dat zij hun ‘business as usual’-houding laten varen. Ze moeten hun ogen openen voor het complexe en turbulente karakter van de internationale verhoudingen. Ze moeten ongemakkelijke vragen onder ogen zien – zoals hoe om te gaan met belangrijke handelspartners die tegelijkertijd cyberaanvallen uitvoeren. Ze moeten beseffen dat Nederland niet kan wegduiken en soms pijnlijke keuzes heeft te maken. Daartoe formuleert de WRR drie hoofdaanbevelingen (nader uitwerkt in specifieke onderdelen):
- Maak Nederland geopolitiek robuust
- Herijk de Nederlandse inzet in multilaterale samenwerking
- Mobiliseer en werk met heel de samenleving
